1.8 milyon konut için zaman bitmek üzere

Riskli binasını yenilemek isteyen dar gelirliler ile emekliler için İBB ve KİPTAŞ kampanya başlattı. Maliyetin yüzde 40-65'lik kısmını İBB karşılayacak. KİPTAŞ Genel Müdürü Ali Kurt, 'Kentin tamamı taransa 1.8 milyon daire riskli çıkacak. Kaybedecek vakit yok' dedi.

Marmara Depremi’nden bu yana İstanbul’un ana gündem maddelerinden başında geliyor deprem. O depremin üzerinden çeyrek asır, milyonlarca toplantı, binlerce proje geçti. Ama çok az yol gidildi. Üstelik artık bir deprem bile yaşanmadan binalar çöküyor.

Durum böyleyken kısa bir süre önce İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı ile onun iştiraki KİPTAŞ yeni bir proje başlattı. Hedef dönüşüme hız kazandırmak. Riskli binalarda oturan dar gelirliler ve emekliler için yenileme maliyetinin yüzde 50- 65’lik bölümünün İBB tarafından karşılanacağı bir kampanya ilan edildi. İşin aslı astarı nedir öğreneyim dedim. Soruları iki dönemdir KİPTAŞ Genel Müdürlüğü görevini yürüten Ali Kurt’a yönelttim. O da yanıtladı.

Kentsel dönüşüm için mali destek paketi projesini başlattınız bu ay. Emekli ve dar gelirliler için yenileme maliyetinin yarısının belediye tarafından karşılanacağı açıklandı. Doğru mu bu? Kim, nasıl faydalanabiliyor?

Bu aslında bir seçim vaadiydi ve onu yerine getiriyoruz. Geçen dönemden devam eden İstanbul Yenileniyor projemize çok yoğun bir ilgi vardı. Yani KİPTAŞ sizin mevcut riskli binanızı (elbette tüm daire sahiplerinden yüzde 50 +1’inin uzlaşmasıyla) yıkıp yeniden yapıyordu. Bunun karşılığında ise metrekare başına 25 bin ila 27 bin TL arasında bir ücret alıyor. Bu durumda 80 metrekare düşünürseniz yaklaşık 2 milyon TL’den başlayan bir maliyet çıkıyor. Bunun da iki yıl içinde ödenmesi gerekiyordu. Ancak bir emeklinin, dar gelirlinin bu parayı ödeyebilmesi mümkün değil. Yenileme bu noktada tıkanıyordu. Buradan hareketle kaynak kısmı, mali destek İBB’den operasyonel kısmı KİPTAŞ’tan olmak üzere bu kampanyayı başlattık. Eski kampanya üzerinden şu an 26 bin bağımsız bölüm için uzlaşı var KİPTAŞ ile. Bunun üçte ikisinin yardım paketinden faydalanabileceğini düşünüyoruz. Bu sayı 50 bine çıkabilir.

50 bin çok az değil mi? Bu hızla depreme hazırlanmak mümkün mü?

50 bin az gibi görünebilir ama bizden önce KİPTAŞ’ın 24 yıllık sürecinde sadece 1600 riskli konut yıkıldı. Biz 4.5 yılda 2 bin 530 bina yıktık. Sürecin hızlanması için merkezi yönetim dahil olmalı? Kamu bankaları finansal destek sunmazsa sürecin altından kalkmak mümkün değil. Bu nedenle kamu bankalarının sürece dahil edilmesini istiyoruz.

Kentte ‘tabutluk’ denilen her an yıkılabilecek 1553 çok riskli bina olduğu söyleniyor . Hemen yarın yıkılmaları gerekmez mi? Kim engel oluyor buna?

Bu İBB’nin hızlı tarama testinden geçen 35 bin bin için geçerli.  1553 bina E sınıfı çıktı, acil dönüşmeli. Kentin tamamı taransa 200 bin bina ile 1.8 milyon konutun çok riskli çıkacağını tahmin ediyoruz. Bunlardan 178’i yıkıldı. 96 bina için resmi süreç devam ediyor. Diğerleri için uzlaşı henüz sağlanamadı. Biz vatandaşa konutunun E sınıfı çıktığını bildiriyoruz.  KİPTAŞ değil herhangi bir şirketle de anlaşabilirsiniz diyoruz. Ama anlaşma sağlanamazsa bir şey yapamıyoruz. Şimdi süreci hızlandırmak için ilçe belediyelerini devreye sokmaya çalışıyoruz. Bir iki ay içinde protokoller imzalanır. Yaklaşım verileri bile zaten çok korkunç.

Mali destek kampanyası kapsamında evi yenilenenlere oturmaları için Bayrampaşa’da konut sağlanacağını duyurdunuz. Bu herkes için geçerli mi?

Evet mali destek paketinden faydalananlar için geçerli. Bunun dışında daha geniş çözüm önerileri de var. İstanbul’da ciddi bir boş yapı stoku bulunuyor. IPA’nın çalışmasına göre bu sayı en az 450 bin. Riskli birimlerde oturanlar için bu boş konutlar kiralanabilir. Gelir getirsin diye vatandaş bir konut almış ama güvenilir bir kiracı bulamıyor, boş tutuyor. Merkezi yönetim yeni konut üreteceğine devreye girse ev sahibi güvenerek kiralayabilecek. Bu aynı zamanda kiralık konut fiyatlarını da regüle eder. Yeni sistemde KİPTAŞ adına kiralamaları yapacağız. Evi dönüşenleri bu süreçte bu konutlara yerleştireceğiz. Ayrıca zaten mevcutta riskkonutu dönüşen herkese İBB 7 bin TL kira yardımı yapıyor. Emekli ise bu yardım 9 bin TL.

“Hızlı tarama testine başvurdum ama kimse gelmiyor” diyen çok. Neden acaba?

Birincisi yoğunluk. Maraş depreminden sonra bu test için talep çok arttı. 160 bin yapı başvuru var. Biliyorsunuz bu ücretsiz bir test. Ama binadaki bir daire sahibi de engel oluyor. Daire içine almayınca yapacak bir şey yok. Biz süreci hızlandırmak için STK’larla odalarla iş birliği yaptık. Eğitime başladık.

Size kentsel dönüşüm başvurusu en çok hangi ilçelerden geliyor?

Eski yapıların en yoğun olduğu E-5 altı kesimden geliyor. Hem Anadolu hem Avrupa yakasından. Kadıköy’den geliyor. Onun da nedeni en düşük borçlanma oranı orada. Kat hakkı ve daire fiyatlarının yüksek oluşu nedeniyle. Bakırköy’de planı değişikliği oldu. İmarla ilgili yapılaşma hakkı olanların borcu düşüyor. Her yerde imar artarsa bu borçlanma düşer elbette ama bu sürdürülebilir bir şey değil. Örneğin Fikirtepe’nin durumu. En hızlı çözüm boş yapı stoğunu kullanmak. Merkezi yönetim radikal kararlar alıp yapmak zorunda. Bunu tek başına yerel yönetimler yapamaz. 99 depreminin üzerinden 25 yıl geçti. Binaların hala yüzde 70’i riskli. Çünkü siyasi kaygıyla hareket ediyor yöneticiler. Deprem neden şimdi bekaa sorunu oldu. Siyaset denilen şey bu. Merkezi ve yerel yönetim birlikte hareket edip tek bir şey söylese vatandaş daha kolay ikna olur.

En büyük sıkıntı nerede hangi ilçelerde?

Güngören ve Bağcılar’da uzlaşma zor. Çünkü borçlanma miktarı yüksek çıkıyor. Gelir düzeyi düşük bölge. Bu nedenle mali destek paketinden en çok bu bölgeler yararlanacak.

Hanede kaç kişi yaşarsa yaşasın aynı yardımı yapıyorsunuz. Burada eşitsizlik yok mu?

Bizim için hane geliri ile birlikte yapının riskli olup olmadığı önemli. Ailenin bir ya da üç çocuğu mu var ona bakamıyoruz. Ama bu kıymetli bir öneri. Değerlendirilebilir. Şehircilik Bakanlığı’nın “Yarısı bizden” kampanyası gibi önce başvuran önce başlar gibi bir mantığımız olamaz. 900 bin liraya yaparız dediler. 1 milyon başvuru var. Ama yapılan yok. Metre karesi 25 -27 bin lira arası yapıyoruz. 24 ay sıfır vadeli ödeniyor. Uzun vadeli borçlanmak isterse banka kredisi kullanabilir. Ama çok yüksek. İşte burada kamu bankaları devreye sokulmalı.

Büyükçekmece ve Küçükçekmece gibi zemini zayıf, eski konut ve faya yakınlık gibi üç riski birden barındıran bölgeler için planınız var mı?

Bu bölge için acil eylem planları geliştirilmeli. Ciddi bir nüfus etkileniyor. Bölge bazlı etüt edilmeli. İlçe belediyeleri de devreye girdiğinde belki daha kolaylaşacak.

İstanbul’da en sıkıntılı bölgeler arasında Şişli, Beyoğlu, Beşiktaş, Kadıköy çarşı yer alıyor. Bunlar bitişik nizam konutların olduğu bölgeler. Bu bölgeler rant da sağlamadığı için giderek sahiplerinin terk ettiği, yerine gelen daha yoksul kiracının ise bir şey yapamadığı çöküntü alanlarına dönüşüyor. Bu nasıl çözülecek?

Ada bazlı anlaşmalar bir çözüm. İmar artışı çözüm olamaz. O beraberinde daha büyük sorunları getiriyor. Vatandaş sürece dahil olmak zorunda. Sonuçta eskimiş bir malınızı yenilemek istiyorsunuz. Kamu otoritesi de bunu teşvik edip önünü açmak zorunda.

Belediyelerde yönetimlerin değişmesi ile belediyelere ait binaların bazılarının ücretsiz ya da düşük ücretle vakıflara tahsis edildiği ortaya çıkıyor. KİPTAŞ’ın da bu tür binaları var mı? Onları geri almak için ne yapıyorsunuz? 

İBB’nin bazı mülkleri vardı. Şirketlere tahsis edilmiş kullanılmış. Buna karşı süreç başlatıldı. İBB’nin elinde olan ve kullanılmayan konut üretimine elverişli mülkler için çalışmalara başladık. Bahsettiğimiz toplamda 1500 konutluk alan. Boş duruyor kullanmak istedik. İBB meclisinden geçmedi. Seçimde İBB Meclis yetkisini alınca çözme imkanı doğdu. 5 yıldır uğraştığımız yurt binaları belli gruplara verilmişti. Bunlara yönelik hukuki süreçler sonuçlanmak üzere. Yurt binası örneğin KİPTAŞ yapmış. Ama belli gruba verilmiş. Başakşehir’de böyle yurtları, okulları geri alıyoruz. Karar çıktığından tahliye edeceğiz.

∗∗∗

Pakete ilişkin birkaç soru ve yanıtları

Oturduğu riskli binanın dönüştürülmesini isteyen birim “daire ya da dükkan” sahibi bir kişi İstanbul Yenileniyor Mali Destek Paketi için başvurabilir mi?

1999 öncesi yapılmış olması şartıyla binada yüzde 50+1 uzlaşma sağlanmışsa KİPTAŞ ile anlaşma yapılabilir. KİPTAŞ’a 2 olarak metrekare fiyatı 25-27 bin arasında olmak üzere bina yapım maliyetini öder. Bunu ödemeye mali gücü yoksa başvurabilir.

Mali destek şartları neler?

• İstanbul Yenileniyor kapsamında uzlaşma sağlamış olmalı.

• Hane halkı toplam geliri 3 asgari ücretin altında olmalı.

• Hane halkınınn İstanbul il sınırı içinde herhangi bir taşınmazı bulunmaması gerekiyor.

• *İstanbul ili sınırları dışında hane halkının başkaca bağımsız bölüm nitelikli taşınmazı bulunmamalı.

• İstanbul ili sınırları dışında, herhangi bir bağımsız bölümde hisseli tapu sahibi olan hane halkının yüzde 50 ve daha az hisse sahibi olması (Tarımsal vasıflı mülkiyetler taşınmaz sahipliği olarak sayılmayacak.) kişiler faydalanabilecek.

• Paket, yenilenecek konutun sadece 80m²’lik kısmı için geçerli olacak. Sadece konutlar için geçerli olacak.

• Yenilenen konut 5 yıl süre ile satılamayacak.

Mali destek ne kadar olacak?

• Hak sahibinin hane halkı aylık net gelirinin en fazla net 2 asgari ücrete eşit veya altında olması durumunda borçlanma bedelinin %60’ı, aynı şartlarda emekli ise %65’inin ödemesi yapılacak.

• Hane halkı geliri en fazla net 3 asgari ücrete eşit veya altında olması durumunda borçlanma bedelinin %40’ı, aynı şartlarda emekli ise %45’i kadar verilecek.

∗∗∗

Dinlediğim ve okuduklarımdan çıkardığım notu şöyle paylaşayım:

Binanız 1999 öncesi yapılmış, çok çok yüksek ihtimal depreme dayanıksız ve yenilenmesini istiyorsunuz. Burada en büyük engellerden ilki Beşiktaş, Şişli, Kadıköy çarşı ya da gibi bölgelerde bitişik nizam inşa edilmiş binalar. Bina yeniden yapıldığında arsasının bir bölümünün yola ayrılması gerekiyor. Bu zaten küçük olan alanı daha da küçültüyor. Bir diğer sorun ilk yapımda kanuna aykırı biçimde fazla metrekare olarak inşa edilen bina yıkıldığında kanuni alanına geri çekilmek zorunda kalıyor. Ya da kanuna aykırı kat çıkılmışsa yeniden inşa sırasında buna izin verilmiyor. Bu binaların önemli bir bölümünün “İmar barışı” denilen düzenlemeden faydalanmış olduğunu da not edelim.