Maraş merkezli olarak 6 Şubat 2023’te yaşanan depremlerin en fazla can kaybı ve yıkıma yol yol açtığı kentlerden biri Malatya oldu. Özellikle 7.4’lük ikinci depremde çok büyük hasar gören kentte, resmi rakamlara göre bin 337 yurttaş yaşamını yitirirken, 6 bin 444 yurttaş da yaralandı.

Kentin o dönemki valisi Hulusi Şahin, Temmuz 2023’te verdiği bir demecinde kentteki her 3 binadan 1’nin yıkılacağını açıkladı. Ağır hasarlı olup tehlike oluşturan binaların yıkım işlemleri sürerken, enkaz kaldırma çalışmaları da devam ediyor. Malatya Büyükşehir Belediye Başkanı Selahattin Gürkan ise, Eylül 2023’te paylaştığı verilerde, toplam bina sayısının 171 bin 153 olduğu kentte yıkılmış durumda, acil yıkılacak ağır ve orta hasarlı bina sayısını 45 bin 668 olarak açıklamıştı. Yıkımı tamamlanan bina sayısını 3 bin 784 olarak paylaşan Gürkan, geriye kalan yapıların büyük çoğunluğunun yıkımının ise Aralık ayında tamamlanacağını kaydetti. Fakat depremin üzerinden 1 yıl geçmesine rağmen yıkım işlemlerinin büyük bölümü hala tamamlanmış değil.

112 BİN 454 DEPREMZEDE KONTEYNERLERDE YAŞIYOR

Barınma sorununu konteynerlerle çözmeye çalışan depremzedeler, 74 farklı noktada kurulan konteyner kentlerde kalıyor. 112 bin 454 depremzede kurulan 28 bin 643 konteynerde yaşamlarını sürdürüyor. Bu yaşam ise hiç kolay değil. Isınma sorunun yanı sıra yağışlı havalarda içi su ile dolan konteynerlerin 5 metre aralıklarla kurulmuş olması nedeniyle depremzedeler perdelerini dahi açmaya çekiniyor. Yine bazı konteyner kentlerin kent merkezine uzak noktalara kurulmuş olması yüzünden buralarda kalan depremzedeler merkeze ulaşımda zorluk çekiyor.

“Geçici barınma alanı” olarak nitelendirilen konteynerlerden çıkmak ise, yaşanan ekonomik kriz ve kentte neredeyse 5 katına çıkan kira ve konut fiyatları sebebiyle depremzedeler için pek mümkün görünmüyor.

103 BİN 19 KONUT İNŞA EDİLECEĞİ SÖYLENDİ

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet Özhaseki, kentte depremzedeler için 103 bin 19 konut inşa edileceğini açıklamıştı. 
 
Önceleri kent merkezinde bulunan pilot alanda oluşturulan inşaat projeleri, daha sonra Sıtmapınarı, Niyazi, Şifa, Şıkşık, Kavaklıbağ, Dabakhane, Hamidiye, İstiklal, Saray, İzzetiye, Halfettin, Akpınar, Kırçuval ve Sancaktar olmak üzere 14 mahalleye yayıldı. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından hazırlanan yerinde dönüşüm ve yeniden inşa projesi Emlak Konut tarafından yürütülüyor. İnşa edilecek konutlar altlarında işyeri olmayacak şekilde zemin artı 3 ile zemin artı 4 kat olarak planlandı. Ayrıca inşa edilecek iş yerleri ise hak sahipliği ve yer esas alınarak yapılacak. 

Vali Ersin Yazıcı’nın yaptığı açıklamalara göre, yapımı tamamlanan 6 bin 100 afet konutu Şubat ayında depremzedelere teslim edilecek.

HALEP CADDESİ TOZ DUMANI ALTINDA

Kentin neredeyse en hasarlı bölgesi çarşıların ve iş merkezlerinin bulunduğu Halep Caddesi. Dört bir taraftan süren yıkım çalışmaları sebebiyle cadde bir yıldır toz bulutu altında. 3 bin 670 binanın yıkıldığı depremlerde yaklaşık 22 bin işyerinin 19 binden fazlası ya yıkıldı ya da ağır hasar alarak kullanılamaz hale geldi. Kentin en işlek çarşıları olan Şire Pazarı, Kuyumcular Çarşısı, Kapalı Semt Pazarı, Bakırcılar Çarşısı, Peynirciler Pazarı, Tarihi Mısır Çarşısı, Ayakkabıcılar ve Giyimciler Çarşısı’ndan bazıları deprem anında çökerken, bazıları ise ağır hasar görmeleri nedeniyle sonradan yıkıldı.

ESNAFLAR: İŞ YOK

Uzun yıllardır Halep Caddesi’nde esnaflık yapan Ali Gönen, kentteki tablonun deprem felaketinden bu yana pek değişmemesinden şikâyetçi.

 
Gönen, bunu da “Durumu iyi olan esnaf arkadaşlarımızın hepsi gitti. Eskiden burası hep dükkandı. Her bir dükkan 4 trilyondu. Şimdi bir yol yok dünden beri elektrik yok ve sürekli elektrikler kesiliyor. Buraya gelen müşteriler hep tanıdık olduğu için geliyor. Örneğin bir arkadaşımız 3 bin TL’ye evde kalıyordu, kiracısı depremden sonra fiyatı 6 bine çıkardı. Eğer gücü yetseydi 10 bin yapardı. Şuan iş yok kimse kalmadı. Ailemle Topsöğüt Mahallesinde yaşıyoruz. Orada yakalandık depreme. O süreçte halktan başka kimseyi görmedik. Bir senedir doğru düzgün bir çivi bile çakılmadı” sözleriyle dile getirdi.

AYLARDIR KONTEYNER BEKLEYEN 5 ESNAF

Depremden dolayı dükkanı yıkılan esnaflar için AFAD’ın belirleyeceği alanlarda konteyner çarşılar kurulup esnafa burada yer tahsis edilecekti. İş yeri levhası, hasar tespit raporu gibi belgelerin yeterli olduğu bu başvurulardan bazı esnaflar yararlanamadı. Akpınar Mahallesinde bulunan Ayakkabıcılar Çarşısı’nın 5 esnafı bunlardan sadece bir kaçı. Tüm mercilere başvurmalarını rağmen kendilerine ne konteyner ne de iş yeri tahsis edilmediğini dile getiren esnaflar, kendi imkanları ile kurdukları çadırlarda satış yapmaya devam ediyor.
 
Esnaflardan Abuzer Parlak, “30 yıllık esnafız, halimiz ortada. Hala başvurduğumuz mercilerden cevap bekliyoruz” dedi.

"21 METREKAREYİ ÇOK GÖRÜYORLAR"

Depremden önce iki işyeri olduğunu söyleyen esnaf Aytaç Poyraz da, mağduriyetini şu sözlerle dile getirdi: “Depremden sonra bize 21 metrekarelik bir konteyner bile çok görüldü. Belediye Başkanı, kentin esnaflar odası başkanı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İl Müdürlüğü ve vali yardımcısı başta olmak birçok yetkili ile görüştüm. Biz kimsenin hakkına girmek istemiyoruz, ancak aylardır bir konteyner alamadık. İki inşaatın içerisine sıkıştık. Odaya kaydım var, çalışanlarımın hepsi sigortalı, çadırı kurduğum alan bana ait, bunların hepsini kentteki yetkililere bildirmeme rağmen bana konteyner vermediler. Koskoca Malatya’da bir kaç metrekarelik konteyneri çok görüyorlar. Gerçekten merak ediyorum acaba neden?” 

 
Bu durumu yönelttiğimiz Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı İl Müdürlüğü ve Malatya Büyükşehir Belediyesi yetkilileri, konunun kendi yetki alanlarında olmadığını ifade ederek AFAD İl Müdürlüğü’ne yönlendirdi.

VALİLİK GEREKÇESİ: KENTTE KONTEYNER ALANI YOK!

Ulaştığımız Malatya Valiliği yetkilileri de, konu hakkında şu açıklamada bulundu: "Malatya'da 20 bin esnaf mağdur. Mağdur olan esnaflar genellikle Akpınar ve çevresi, Niyazi Mısri ve Emeksiz Caddesinin alt ve üst tarafında bulunan esnaflar. İnşaatlar başlamış durumda, ancak Malatya'da 4 bin civarında konteyner var esnaf için. Bu anlamda ihtiyaç ve konteyner sayısında bir açıklık mevcut. Bunun da sebebi konteyner alanı bulunamaması. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve ilgili mülki idare yer bulunamadığından şahıslara veya valiliğin koyduğu konteynerlerin da inşaatlara engel olması sebebiyle konteyner gelmiyor. Olan konteynerler de valiliğin belirlediği ekiple tahliye usulüyle 33 merkezde bulunan konteyner çarşısında yer belirliyor. Esnaflar da buraya gelerek bu konteynerleri kullanıyorlar. Şuan yer olmaması sebebiyle Malatya'ya konteyner gelmiyor. SGK'nin yerine de bir çarşı yapılacaktı, ancak Bakanlık buna izin vermedi. Malatya'da merkezi alanlarda alan bulunamadığı için Belediye'ye ait miting alanı bile çarşıya çevrildi."

TESLİM EDİLEN YAPI YOK

TMMOB’a bağlı İnşaat Mühendisleri Odası Meletî Temsilcisi Bedir Özten ise, deprem sürecinde yıllardır dönüştürülmesini bekledikleri yerlerin yıkıma uğradığını ifade etti.

Kentte bir yıllık süreçte depremzedelere teslim edilen bir yapının kayda geçmediğini söyleyen Özten, “Barınma, eğitim, istihdam, sağlıksız ortam (yıkım, enkaz kaldırma, nakli ve depolamanın kurallara uygun yapılmamasından kaynaklı) sorunlarından dolayı kentin toplam nüfusun yaklaşık yüzde 20-25’i kenti terk etti. Bu problemlerin çözüm süreci uzadıkça kenti terk edenlerin sayısı da artmakta. Bu problemlerin hızlıca çözülebilmesi için sivil yapılaşmanın önü bir an önce açılmalı. Özellikle yerinde dönüşüm ve orta hasarlı binaların güçlendirilmesi sürecine başlanmalı, süratli bir şekilde yapılaşma tamamlanmalıdır. Kentimizde kalıcı çözümler henüz üretilemedi” dedi. (MA)