Türkiye’de kentsel dönüşüm son iki yıldır ‘eylem planı’ çerçevesinde yapılıyor. Milliyet'ten Duygu Erdoğan'ın haberine göre, bu sayede bugüne kadar gelinen aşamanın çok daha hızlı kat edilmesi planlanıyor. Türkiye’nin yüzde 66’sı deprem riski altındaki alanlarda yaşamını sürdürüyor. 6.7 milyon konutun dönüştürülmesi gerekli. Bunlar arasındaki 1.5 milyondan fazla konut için de ‘acil’ kodu var! Hatta mega kent İstanbul’da ağır hasarlı binaların kendi kendilerine çöktüklerine bile şahit oluyoruz.

Tüm bu veriler deprem gerçeğiyle yaşayan Türkiye’nin kentsel dönüşüm ihtiyacını çok daha iyi ortaya çıkarıyor. Başta İstanbul olmak üzere hasarlı evlerin kendi kendilerine bile yıkılma riski, her gün karşımızda duruyor.

Aslında 1999'da yaşanan Marmara Depremi, o günleri yaşayanlara depremle ilgili çok önemli bir şey de öğretmişti: ‘Deprem öldürmez, bina öldürür!’ Bu gerçekten hareketle hem kamu, hem yerel yönetimler ve özel sektör, hem de vatandaşlar hızlı bir dönüşüm için düğmeye bastı.

İşte kentsel dönüşümde kat edilen yolu, afet riski altındaki alanlara özel yapılan çalışmaları, mevzuat düzenlemeleri...

1.4 milyon birim

Kentsel dönüşümün daha kapsamlı ele alınmasının temelinde 2012'de hayata geçirilen 6306 sayılı ‘Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun’ var. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın verdiği bilgilere göre, 6306 sayılı Kanun kapsamında 655 bin 320 bağımsız bölüm riskli yapı olarak tespit edildi.

Bunların 552 bin 182’lik kısmı yıkıldı. Yine 58 ilde 12 bin 552 hektar büyüklüğünde 258 adet riskli alan da ilan edildi. 6306 sayılı Kanun kapsamında 61 şehirde yaklaşık 48 bin hektar alan rezerv yapı alanı olarak belirlendi.

Ayrıca 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 73. maddesine göre 32 şehirde, içerisinde kamu mülkiyeti bulunan 156 yerde yaklaşık 17 bin 190 hektar alan ‘Kentsel Dönüşüm Gelişim Proje Alanı’ (KDGPA) ilan edildi. 5366 sayılı Kanun kapsamında Ankara’da 3, İstanbul’da 2, Gaziantep, Antalya, Mersin, Konya ve Nevşehir, Erzurum, Kayseri, Niğde, Afyonkarahisar’da 1’er adet olmak üzere yaklaşık olarak 556 hektar büyüklüğünde 15 adet ‘Yenileme Alanı’ ilanı yapıldı.

Belirtilen tüm bu kentsel dönüşüm alanları ve riskli yapılardaki yaklaşık olarak 1 milyon 390 bin adet bağımsız birimde ikamet eden 5 milyonu aşkın vatandaşın sağlıklı ve güvenli yerleşim birimlerinde ikamet etmesine yönelik bakanlık öncülüğünde ilgili belediye başkanlıkları, TOKİ ve vatandaşların katılımlarıyla sürdürülen kentsel dönüşüm uygulamaları artarak devam ediyor.

35 milyon kişi

Yeni yapı denetim sistemiyle bugüne kadar yaklaşık olarak 5 milyon 500 bin bağımsız bölümü içiren toplamda 730 bin bina denetlendi, buralarda yaşayan 22 milyon vatandaşın, konutlarında güven içinde oturması da sağlandı.

Hala inşaat halinde olan ve 3 milyon bağımsız birimi içeren 393 bin binanın denetimi ise devam ediyor. Bu denetimlerin de tamamlanmasıyla yaklaşık 35 milyon vatandaşın konutlarına ilişkin denetimler tamamlanacak.

Dönüşüme binlerce konutluk katkı

Dar gelirlilerin konut ihtiyacının karşılanmasında devletin girişimci ve üretici kuruluşu olan TOKİ son 18 sene içinde 901 bin 366 konut üretti. Bu sayı, yaklaşık 3.5 milyon vatandaşın TOKİ tarafından inşa konutlarda oturması anlamına geliyor. TOKİ, sosyal konut ve kentsel dönüşüm projeleri kapsamında da mega kent İstanbul’da 164 bin 105 konutun 153 bin 59’unu tamamlarken, 11 bin 46 konutun yapımını sürdürüyor. Başkent Ankara’da ise 83 bin 645 konutun 80 bin 911’ni tamamlanırken, 2 bin 734’ünün yapımı devam ediyor.

Her yıl 300 bin konut hedefi

Dönüşümün daha hızlı yürütülebilmesi, vatandaşların mağduriyetini önlemek için önemli finansman imkanları oluşturulurken, 6306 sayılı Kanun’da ise uygulamayı kolaylaştıran revizyonlar gerçekleştirildi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ‘bedeli ne olursa olsun kentsel dönüşümü yapacağız’ vurgusunu da sık sık dile getiriyor. Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum da kentsel dönüşümün, ‘terörle mücadele’ kadar hayati olduğunu söylüyor.

Türkiye’nin 2023 için dönüşümde güçlü hedefleri var. Buna göre, 2023 yılına kadar her yıl ülke çapında yıllık 300 bin konut dönüştürülmesi hedefleniyor. Bu sayede acil dönüştürülmesi gereken 1.5 milyon konutun hızla yenilenmesi planlanıyor.

Faiz desteği

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Halkbank, Türkiye Finans Katılım Bankası, Türk Ekonomi Bankası, Vakıfbank, Yapı Kredi Bankası, Denizbank, Türkiye İş Bankası, Garanti Bankası, Şekerbank, Akbank, Albaraka Türk, Kuveyt Türk, Ziraat Bankası, Finansbank ve İngbank arasında 6306 sayılı Kanun kapsamında konut veya işyerini yenilemek ya da güçlendirmek isteyen malikler tarafından kullanılacak olan kredilerde faiz desteği sağlayan protokol de hayata geçirildi.

Teminat yükü alındı

Dönüşümde hızlandırıcı yeni adımlar da atılıyor. Kendi binasını dönüştürmek isteyen vatandaşlar teminat yükünden kurtarıldı. Tek parselde toplam yapı inşaat alanı 500 metrekareyi geçmeyen yapılarda parsel maliki kendi yapısını inşa ediyorsa yapı ruhsatı alma aşamasında maliyet bedelinin yüzde 10’una kadar teminat verilmesi mecburiyeti aranmıyor. Riskli ve rezerv yapı alanlarında kira yardımı süresi de 36 aydan 48 aya çıkarıldı.

3 temel ilke ve 4 ana başlık

Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, şehir merkezlerinden tarihi alanlara, sanayi merkezlerinden kaçak yapı alanlarına kadar kentlerin dönüşüm kapsamına giren tüm kapsamı için 12 Eylül 2019 tarihinde 3 temel ilke, 4 ana başlık ve 8 maddeden oluşan 5 yıllık ‘Kentsel Dönüşüm Eylem Planı’nı açıkladı. Plan çerçevesinde dönüşüm şehirlerin kendi ‘anayasaları’ ile ilerleyecek.

Taşkın, heyelan ve sel riski taşıyan alanlardaki binalar taşınacak. Tarihi şehir merkezleri ve meydanlar, ihya ve sağlıklaştırma çalışmalarıyla yenilenecek, tarihi hüviyetlerine kavuşturulacak. Doğal alanlarda, yaylalarda, koy ve kıyılarda herhangi bir yapılaşmaya müsaade edilmeyecek, koruma amaçlı plan ve projeler tamamlanacak. Şehir merkezlerindeki köhneleşmiş, çöküntü alanı durumuna gelen sanayi bölgeleri dönüştürülecek.

6306 sayılı Kanun kapsamında sağlanan destekler

- Faiz Desteği: Kanun kapsamında gerçek ya da tüzel kişilerin bankalardan kullanacağı kredilere Cumhurbaşkanı kararıyla belirlenen oranlarda ‘Dönüşüm Projeleri Özel Hesabı’ndan karşılanmak üzere faiz desteği verilebilir. Kanun kapsamında bugüne kadar verilen faiz desteği toplam 136 milyon TL'yi geçti.

- Kira Yardımı: Riskli yapılarda oturan hak sahiplerine 3.3 milyar lira, riskli alanda bulunan hak sahiplerine 738 milyon TL olmak üzere toplamda 4.1 milyar lira tutarındaki kira yardımı, anılan kanun kapsamında Dönüşüm Projeleri Özel Hesabından karşılandı.

- Kamulaştırma: Türkiye genelinde 13 şehirde kentsel dönüşüm kapsamında 795.4 milyon TL tutarında kamulaştırma yapıldı.

- Kentsel Dönüşüm Uygulama Projeleri: Türkiye genelinde Kentsel Dönüşüm Uygulama Projeleri dahilinde İlbank, TOKİ ve İdarelere toplamda 8.8 milyar TL aktarıldı.